PROF. DR. NUSRET FİŞEK'İN KİTAPLAŞMAMIŞ YAZILARI - II
Ana-Çocuk Sağlığı, Nüfus Sorunları ve Aile Planlaması

AşIrI DoğurganlIk ve SağlIk *

      Ankara Doğumevi başhekimi Dr. Zekai Tahir Burak 1958 yılında Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığına gönderdiği bir yazıda, çocuk düşürmenin ve ana ölümlerinin arttığını ve bunun önlenmesi için gebeliği önleyen ilaç ve gereçlerin serbest bırakılmasını istemişti. Aynı yıl Fakir Baykurt da Cumhuriyet Gazetesinde yazdığı bir yazıda, usta kalemiyle, aşırı doğurganlığın toplum üzerindeki olumsuz etkilerini dile getirmişti. 1959 yılında ben ve arkadaşlarım kırsal bölgede çocuk düşürme ve ana ölümleri üzerinde bir araştırma yaparak sorunun önemini belirten veriler elde ettik. Ben, 1960 yılında kamunun dikkatini çekmek amacıyla aile planlaması konusunda bir açık oturum düzenledim. Bu açık oturum basında büyük yankılar yaptı(1). Bu girişimler ülkemizde aile planlaması konusunda yapılan ilk girişimlerdir.

      1962 yılında, Başbakan İsmet İnönü, değişen koşullar altında nüfus politikasının değiştirilmesi gereğini kabul etmiş, Adalet Partisi Senatör ve milletvekillerinin çoğunluğu karşı çıktıkları halde 1962 yılında Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planında nüfus artış hızını azaltma ilkesi ve 1965 yılında  da 557 sayılı Nüfus Planlaması Yasası T.B.M.M’de kabul edilmişti. Bu yasada sterilizasyon ve çocuk düşürmeye sadece tıbbi nedenlerle izin verildi. Bu yasayla doğurganlığın azaltılması öngörüldüğü halde, nüfus artış hızında önemli bir düşüş olmadı. Nüfus artış hızı 1955-1960 yılları arasında binde 28.5 iken, 1975-1985 yılları arası binde 24.1’e düştü. Ana ölümleri yüzbin doğumda 207 ve çocuk düşürme hızı yüz kadında 30 oldu.

      Aile planlaması programlarının başarısını etkileyen iki ana etmen vardır: Ailelerin tutumu ve hizmeti sunan örgütün gücü. Türkiye’de 1963 Nüfus Araştırması ve ondan sonra her beş yılda bir yapılan nüfus araştırmaları sonuçlarına göre, Türkiye’de evli kadınların sahip olmak istedikleri çocuk sayısı ortalama üçtür. 1978 Nüfus Araştırmasındaki evli kadınlara kaç çocuğu olduğu ve başka çocuk isteyip istemediği sorulmuştur. Üç yada daha az çocuk sahibi olan kadınların yüzde 73’ü başka bir çocuk daha doğurmak istemediklerini belirtmişlerdir. Bu, Türkiye’de aile planlaması programlarının başarılı olması için uygun bir ortam bulunduğunun kanıtıdır.

      Bu duruma göre beklenen sonucun elde edilememesinin nedeni, ailelere gereksindikleri hizmetin sunulamamasıdır. Aşağıdaki Tabloda Ülkemizde 1963 ve 1983 yıllarında ve Etimesgut bölgesinde 1984 yılında ailelerin kullandıkları gebeliği önleyici yöntemler görülmektedir.

Tablo: Türkiye’de Aile Planlaması Yöntemi Kullananlar Yüzdesi*

* Yüzdeler 15-49 yaşında evli kadınlara aittir.

      Geri çekme yöntemi kullanmanın yaygınlığı ve etkin yöntemleri kullananların önemli ölçüde artmaması, sunulan hizmetin yetersizliğini kanıtlamaktadır. Etimesgut ve Çubuk bölgelerindeki gözlemler, hizmet iyi bir biçimde sunulursa halkın modern yöntemleri büyük ölçüde kabul edeceğini, bununla birlikte geri çekme yönteminin seçilirliğini etkilemediğini göstermektedir.

      1983 yılında kabul edilen 2827 sayılı yasa, aile planlaması hizmetlerine şu üç yeniliği getirmiştir.: İstek üzerine çocuk düşürme, sterilizasyon ameliyatı ve özel eğitim görmüş ebelerle hemşirelere spiral takma yetkisi. Biz hekimlere düşen görev, bu olanaklardan aileleri en geniş ölçüde yararlandırmaktır. Hekimlik hizmetlerinde bireycilikten (başvuran hastaya bakmaktan) toplumculuk (sağlam ve hasta herkese bir ekip içinde koruyucu ve tedavi hizmeti sunma) aşamasına geçelim, çağdaşlaşalım.

Yararlanılan Kaynaklar

1.    Üner, R., Fişek, N.H. : Türkiye’de Doğum Kontrolü Uygulamaları Üzerinde İncelemeler, Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı yayını No:264, 1961

2.   Fişek, N.H. :Dünyada ve Türkiye’de Nüfus Sorunu, “Hekimler için aile plânlaması el kitabı “ içinde. (Editör Dr. Ayşe Akın) Ankara, 1983

..........