PROF. DR. NUSRET FİŞEK'İN KİTAPLAŞMAMIŞ YAZILARI - II
Ana-Çocuk Sağlığı, Nüfus Sorunları ve Aile Planlaması

Sterİlİzasyon: En SIk KullanIlan Gebelİğİ Önleme Yöntemİ*

      I. Önsöz:

      Ülkemizde, tıbbi sakınca yoksa kadın ve erkeğin isteği üzerine sterilizasyon yapılması 1983 yılında yasallaştı. 1978 yılında yapılan Türkiye Doğurganlık Araştırmasında evli kadınların binde 7'si sterilizasyon ameliyatı yaptırdıklarını söylemiştir. Buna göre ülkemizde sterilizasyonun yasallaşmasından önce de bu yöntemin gebelikten korunmak için kullanıldığı anlaşılıyor. "Association for Voluntary Sterilization (AVS), sterilizasyon konusunda uluslararası ölçüde çalışmalar ve yayın yapan bir örgüttür. Bu örgüt, bu yıl sterilizasyon konusundaki uygulama ve bilgileri derleyen bir kitapçık yayınlamıştır. Bu yazıda, J.A.Ross, H.Kong ve D.H.Huber tarafından yazılan bu kitap kısaltılarak dilimize çevrilmiştir.

      2. Yasal Durum:

      Gelişmiş ülkelerin pek çoğunda -örneğin A.B.D., Kanada, Batı Almanya, Fransa ve İngiltere'de- erkek ve kadınlarda gebelikten korunma amacıyla sterilizasyon ameliyatı yasalarla serbest bırakıldığı ya da sterilizasyonu yasaklayan yasalar olmadığı için uygulanmaktadır. Gelişmekte olan ülkeler arasında Hindistan ve Çin gibi ülkeler, sterilizasyonu sadece serbest bırakmakla yetinmemiş, bu yöntemi yaymak için halkı güdüleyici programlar da uygulamaktadırlar. Bazı ülkelerde de -örneğin Pakistan, Bangladeş, Nijerya ve Brezilya'da- sterilizasyon ameliyatı genel hükümler çerçevesinde yasalara aykırı sayılabileceği halde uygulanmaktadır. Ülkelerin çoğunda sterilizasyon ameliyatı -sınırlayıcı koşullar olmadan- istek üzerine yapılır. Bazı ülkelerde de yaş, çocuk sayısı ve eşin rızası gibi sınırlayıcı koşullar vardır.

      3. Yaygınlık:

      Sterilizasyon, en yaygın olarak kullanılan gebeliği önleyici yöntemdir. Aşağıdaki tabloda görüldüğü gibi, bu yöntemin en yaygın olarak kullanıldığı ülke Kanada'dır. Doğurganlık çağındaki çiftlerin yüzde 43.5'inde ya kadın ya da kocası sterilizasyon ameliyatı olmuştur. En çok sayıda sterilizasyon ameliyatı yapılan ülkeler Çin, Hindistan ve A.B.D.'dir. Bu üç ülkede toplam 78.590.000 kadın (veya koca) sterilizasyon ameliyatı olmuştur. Sterilizasyon ameliyatı olanlarda yaş, yaşayan çocuk sayısının tepe değerleri ülkeden ülkeye değişmektedir. Örneğin, Bangladeş'te tepe değer 30 yaşın altında olmasına karşın, Tunus'ta 35 yaş dolayındadır. Güney Kore'de sterilize olan çiftlerin yarısının iki ya da daha az çocuğu vardır. Tunus'ta ise ameliyat olan çiftlerin büyük kısmı altı ya da daha fazla çocukludur.

                        Ülkeler                                    Sayı                 Prevalans Hızı (yüzde)

4. Hizmet Sunma Programları:

      Genel olarak sterilizasyon ameliyatı -özellikle kadınlarda- hastanelerde yapılır. Vazektomi programlarında Sri Lanka (Seylan), Malezya ve Güney Kore'de gezici ekipler de kullanılmaktadır.

      Uygulama genellikle uzman hekimler ya da özel olarak eğitilmiş hekimler tarafından yürütülür. Vazektomi ve tübektomi için özel olarak eğitilmiş, hekim olmayan sağlık personeli (paramediks ve ameliyathane hemşiresi) kullanan ülkeler de vardır. Örneğin, Endonezya, Bangladeş ve Tayland gibi. Hükümetlerin aile planlaması programı uyguladıkları ülkelerin çoğunda sterilizasyon ameliyatları için kişiden ücret alınmaz. Bununla birlikte Tayvan, Tayland ve Kolombiya gibi bazı ülkelerde ameliyat olan kişiden ücret alınmaktadır.

      Bazı ülkelerde sterilizasyon ameliyatı için güdümleme önlemi olarak ameliyat olana, kişiyi ameliyat olmayı kabul ettirene ve ameliyatı yapana para ödenmektedir. Örneğin, tübektomi olan kadınlara 1982 yılında Hindistan'da 23 Amerikan dolarına eş değerde Rupi ödeniyordu. Tayland'da 1979 yılında sterilizasyon ameliyatı için kişi gönderenlere 9 Amerikan doları, Sri Lanka'da tübektomi yapan hekime maaşından başka ameliyat başına 1.4 Amerikan doları ücret verilmekteydi.

      5. Etkinlik:

      Kuramsal olarak sterilizasyonun gebeliği kesin olarak önlemesi beklenir. Ancak, operatörün teknik yeterliliğine ve kullanılan yönteme bağımlı olarak sterilizasyon ameliyatı geçiren çiftlerde de gebelik olabilmektedir. Çeşitli araştırıcıların izlediği 70.000'e yakın kadında 194  (binde 2.8) gebelik saptanmıştır. Vazektomi olan erkeklerin çocuğu olma olasılığı azdır. Kapatılan tüpün açılması enderdir. Bazılarında bir anomali olarak iki kanal bulunabilir. Ameliyatta ikinci kanalın ayırdına varılmazsa erkeğin eşi gebe kalabilir. Vazektomiden sonra 6 hafta başka yöntemle korunma sürdürülmelidir. Çünkü, kesede kalan spermlerle gebelik olabilir.

      6. Reversibilite (Geriye Dönüş):

      Bu yöntemin en büyük sakıncası, sterilizasyon ameliyatı olan kadın ya da erkek düşüncesini değiştirir ve çocuk sahibi olmak isterse, geriye dönüşün garanti edilememesidir. Başarılı olarak tüplerin açıldığını yayınlayan operatörler vardır. Erkeklerde kanalların açılabilmesi olasılığı çok daha azdır.

      7. Komplikasyonlar ve Ölüm Olasılığı:

      Kadınlarda sterilizasyon ameliyatlarında anestezi, sepsis, kanama gibi nedenlerle ölüm olasılığı vardır. A.B.D.'de 414.513 olgudan 15'i ölmüştür (yüz binde 3.6). AVF'nin yürüttüğü programlarda ameliyat olan 621.522 kadından 37'si ölmüştür (yüz binde 6). Hindistan'da oran daha yüksek olup yüz binde 16'dır.

      Kadınlarda sterilizasyon ameliyatlarında anestezi ve cerrahi girişime bağlı önemli komplikasyon olasılığı binde 6 dolaylarındadır. Erkeklerde vazektomiden sonra nadiren hematom, enfeksiyon, epididimde şişme ve sperm granuloması görülebilir. Vazektomi olanların yüzde 40-70'inde sperme karşı oto-antikor oluşur. Bunun zararları olabileceği düşünülebilirse de, şimdiye kadar zararlı bir belirti görülmemiştir. Vazektomi maymunlarda arterioskleroz yapmaktadır. İnsanlarda da yapacağı düşünülmüş ise de yapılan  araştırmalarda vazektominin insanlarda arterioskleroz, kalp hastalığı ve hipertansiyon yapabileceğine dair bir kanıt bulunamamıştır.

      8. Demografik Etki:

      Nüfus planlaması programlarında sterilizasyon ameliyatlarının nüfus artışı üzerindeki etkisi yedi ülkede incelenmiştir. Sterilize olan kadın ve erkeğin, toplam doğurganlık hızında yüzde 2-14 düşüş sağladığı hesaplanmıştır.

      Çevirmenin Notu: Yukarıdaki yazı 52 sayfalık bir yazının özetidir. Konu ile ilgilenenlerin yazının tümünü incelemeleri yerinde olur. Yazının kaynak listesinde 300'e yakın kaynak verilmiştir. Konuyla ilgili derleme yazılar arasında, "Population Report" ın C ve D serileri de değerli kaynaktır. Sterilizasyon çok yaygın ve en etkili yöntem olmasına karşın, doğurganlığın azalmasında pek etkili olmamasının nedeni, bu yöntemi kullananların büyük çoğunluğunun doğurganlık çağının sonuna yaklaşan ve diğer yöntemlerle korunan kadınlar olmasıdır. Operatörler yöntemin geri dönüşünü sağlayan teknikler geliştirebilirlerse, gençler arasında yöntemi yeğleyecekler artacaktır. Çünkü bu yöntemde güvence bir yana, yan etkiler de yoktur. Kadın, cinsel yaşamında adetten kesilmiş bir kadın gibidir ve gebe kalma kuşkusundan uzaktır.

..........