PROF. DR. NUSRET FİŞEK'İN KİTAPLAŞMAMIŞ YAZILARI - III
Eğitim, Tıp Eğitimi, Uzmanlık, Sürekli Eğitim ve Diğer Konulardaki Yazıları

Hacettepe Tıp ve Sağlık Bilimleri Fakültesinde Tıp Öğrencileri İçin Toplum Hekimliği*

       1.Giriş:

       Fakülte, tıp eğitiminde en verimli bir yöntem olduğu gün geçtikçe daha belirli bir şekilde ortaya çıkan, tıp bilimlerinin entegre bir sistem çerçevesinde öğretilmesi esasını kabul etmiş ve bu hususta en çok deneyimi olan Western Reserve Tıp Fakültesi ( W.R. ) programlarını temel olarak benimsemiştir. Toplum hekimliğine -yani toplumda koruyucu hekimlik hizmetleriyle birlikte genel pratisyenliğe- sadece bireylere ve aileye değil, topluma yönelik bir hizmet olarak ta ele almaya öncelik verilmesi ise, Fakültemizin kuruluş gerekçesinin temelini oluşturmakta ve bunu üstlenmiş bulunmaktadır. Bu bakımdan Fakülte, W.R.Tıp Fakültesinden bir adım ileri gitmiş durumdadır. Çünkü, W.R.Tıp Fakültesinin eğitimde böyle bir savı yoktur. Bu hususlar göz önüne alınarak 1966-1967 ders yılından başlayarak, Klinik Bilimleri eğitiminin temelini bozmadan, bu programı “Toplum Hekimliği Eğitim Programı” halinde geliştirmek, öğrencilerin üçüncü yıl genel poliklinik stajının iki haftasını sağlık ocağı hekimleriyle ve iki haftasını Gülveren Sağlık Merkezi’nde geçirmeleri ve enternlik devresinin iki ayında köy ve kentte toplum hekimliği (ders ve uygulama dahil) görmeleri uygun olacaktır.

       2.Toplum Hekimliği ve Bu Eğitimin Amaçları:

       Toplum hekimliği, bireyleri tüm çevresiyle ele alarak ve bireyin sağlığını -ana ve babasının birleşmesinden ölümüne kadar- tüm yaşamı boyunca kendi sorumluluğu içinde görerek, sağlam olanları hasta olmamaları için desteklemek, hastalıkların oluşunda büyük rolü olan çevredeki fiziksel, biyolojik, psikolojik, sosyal, kültürel ve ekonomik olumsuz etmenleri ortadan kaldırarak daha olumlu bir çevre yaratmak ve hasta olanları bulmak, onlara tanı koymak ve tedavi etmek san’at ve bilimidir.

       Eğitim süresince öğrenciye öğretilecek ve benimsetilecek kavramların başlıcaları şunlardır:

a-İnsan yaşamı, ana ve babanın birleşmesinden ölüme kadar bir bütündür. İnsan ister hasta, ister sağlıklı olsun, onun sağlığıyla ilgili her çeşit hizmete katılmak hekimin görevidir.

b-İnsanı hastalıktan korumak, hastalandığı zaman onu tedavi etmekten daha kolaydır ve daha ucuza mal olur.

c-İnsan ve çevresi birbirinden ayrılamayacak bir bütündür. Hattâ denebilir ki insan çevresinin ürünüdür. Hekim mesleğini uygularken, insana verdiği önem kadar onun çevresiyle ilgilendikçe başarıya ulaşır.

d-Hekim, sadece hastalıkları değil, dünyada ve Türkiye’de toplumun, çeşitli yaş, cins ve meslek gruplarının sağlık sorunlarının ne olduğunu bilmeli ve onların çözümü için çaba harcamalıdır. Çünkü, bu işi yapacak başka meslek mensubu yoktur.

e-Hekimlik mesleği, toplumda hastalar bulunduğu için duyulan bir gereksinmenin sonucu olarak ortaya çıkmıştır. İnsanların bir kısmı hekimlere iş bulunması için hastalanmamaktadır. Bu nedenle hastalıklara ve sağlık sorunlarına insan yönünden bakmak ve hareket yolunu seçerken o yöne ağırlık vermek gerekir. Pnömonili bir hastayı tedavi ederken ölümden kurtaran bir hekimle beyin tümörü olan bir hastayı ameliyat ederek iyileştiren bir ekibin hizmetleri arasında değer bakımından bir fark yoktur. En iyi hekim, en çok sayıda insanı hastalanmaktan koruyan ve en çok sayıda hastanın acısını dindiren ya da yaşamını kurtaran hekimdir.

f-Toplumun ekonomik, sosyal ve kültürel her tür faaliyetlerinin amacı insana daha refahlı, mutlu ve uzun bir ömür sağlamaktır. Bu nedenle toplumdaki her faaliyetin bir diğerine etkisi vardır. Belirli bir meslekte uzmanlaşan kişilerin ya da örgütlerin sadece kendi alanlarında çalışarak ilerleyeceklerini düşünmek hatadır. Herkes kendisini insana hizmet eden büyük bir makinanın içinde bir çark kabul etmeli, amacına ulaşabilmek için kendisine yardım ettiği kadar diğerlerine de yardım etmeye zorunlu olduğunu bilmelidir. Bu husus insanın toplumsal bir yaratık oluşunun doğal bir sonucudur.

       3.Eğitim Programının Aşamaları:

Hacettepe Tıp ve Sağlık Bilimleri Fakültesinde tıp öğrencilerine toplum hekimliği eğitimi beş aşamada yapılır. Her sömestr sonunda sınav vardır.

a-Toplum Hekimliğine Giriş: Bu aşamada, birinci yılda haftada iki saat, ikinci yılda haftada bir saat olmak üzere doksan altı saat kuramsal öğretim yapılır. Yapılan eğitimin amacı, sağlık sorunlarını ve bunlarla ilgili kavramları öğrencilere öğretmek ve davranış kazandırmak, kimi önemli halk sağlığı konularında bilgi vermek ve öğrencilerin tedavi hekimliğiyle ilk temaslarını sağlamaktır. Toplum hekimliği ders konuları ve ders saatleri Ek:1’de gösterilmiştir.

b-Danışman Toplantıları: Öğrenciler birinci yılda haftada iki saat, ikinci yılda (dönemde) iki haftada bir saat danışmanlarıyla toplanırlar. Bu toplantılarda öğrenci ve danışman yararlı gördüğü her şeyi görüşür ve tartışır. Danışman, derslerde yapılan eğitimi -yakın temas ile- bu toplantılarda sürdürür. Aynı zamanda öğrencilerin tepkilerini, karşılaştıkları zorlukları ve fikirleri öğrenir. Eğitim programlarının düzenlenmesinde, uygulanmasında bunlardan yararlanılır. Bu toplantılarda danışman ve -danışmanın onayını alarak- öğrenciler istedikleri diğer kişileri de davet ederler.

c-Aile Kliniği: Birinci yıl başında her öğrenciye bir aile verilir. Öğrenci bu aileyle dostluk kurar, aile bireylerini sağlık, sosyal, ekonomik ve psikolojik yönlerden ikinci yıl sonuna kadar izler. Bu aşamada öğrenci hastayla görüşmek, anamnez almak, fizik muayene yapmak, hasta-hekim ilişkileri konularını görerek ve yaparak öğrenir.

d-Koruyucu Hekimlik Eğitimi: İkinci yıl derslerinde ve ilerdeki yıllarda pratik çalışmalarda her hastalıkla birlikte o hastalık hakkında epidemiyolojik bilgi ve koruma yolları, ders veren ya da klinik uygulamayı yaptıran öğretim üyesi tarafından verilir. Toplum hekimliği kürsüsü, bu eğitimin programlanması, desteklenmesi ve eşgüdümü için ilgili ders kurulları ve öğretim üyeleriyle işbirliği yapar.

e-Staj ve İnternlik: Genel poliklinik stajı esnasında öğrenciler iki hafta köysel, iki hafta kentsel bölgede öğretim üyesi gözetiminde poliklinik yapar. İnternlik esnasında iki ay toplum hekimliği çalışması vardır. Bu devrede bir yandan koruyucu hekimlik, hijyen ve sosyal hekimlik konularında seminer ve geziler yapılarak öğrencinin görgü ve kuramsal bilgisi artırılır. Diğer yandan öğrenci kendi başına toplum hekimliği uygulaması yaparak eğitilir.

       4.Programların Kıyaslanması:

       Geçen yıl yapılan Klinik Bilimleri eğitimi programının özeti Ek:2’dedir. 1966-1967 ders yılı için önerilen program ve ders konuları özetiyle ders saatlerinin kıyaslanması aşağıda gösterilmiştir:

       Ders saatlerinin bu şekilde azaltılması ya da artırılması ders verenlerle koordinatörler tarafından düzenlenmiştir.

       5.1966-1967 Yılında Dönem II-A ve II-B Öğrencilerine Toplum Hekimliği Eğitimi:

       1966-1967 ders yılında Dönem II-A’ya devam edecekler aynı programı izleyeceklerdir. Yalnız ders saatlerinden 8’i Tıp Başlangıcı I konusuna ayrılacaktır. Dönem II-A koordinatörü toplum hekimliğine saat ayrılmasını mümkün görmemektedir. Bunlar için Dönem III’de staj esnasında özel bir program yapılacaktır.

Ek:I

Toplum Hekimliği Eğitim Programı

A-BİRİNCİ DÖNEM (34 HAFTA)

1.Konular ve Ders Dağlımı:

2.Ders Konuları :

B-İKİNCİ DÖNEM (34 HAFTA)

1.Konular ve Ders Dağılımı:

(x)Kuramsal ders 22 saat, laboratuar 3 ayrı gruba ve her birine 11 saatten toplam 33 saat     

2.Ders Konuları:

C-TOPLUM HEKİMLİĞİ STAJI (8 HAFTA)

1.İlk hafta tüm stajyerlere toplu olarak halk sağlığı konuları ve stajda çalışma yöntemleri hakkında eğitim yapılır.

2.Bunu izleyen 2-7.haftalarda stajyerler eylemli olarak köysel ve kentsel bölgede çalışırlar. Her Cumartesi tüm stajyerler merkezde toplanırlar. Bu toplantılarda yapılan işler, karşılaşılan güçlükler ve yapılacak işler görüşülür.

3.Sekizinci haftayı stajyerler merkezde toplu olarak geçirirler. Çalışmaların genel değerlendirilmesi yapılır ve eksik bilgiler tamamlanır.

Ele alınacak konulardan tıp başlangıcı, çocuğun ruhsal gelişimi, epidemiyoloji ve toplum hekimliği stajının nasıl işleneceği aşağıda özet olarak belirtilmiştir.

1.Tıp Başlangıcı:

Birinci dönemde 42 saat kurumsal, 40x2 saat danışman toplantısı ve 40x3 saat uygulama (üç grup halinde aile kliniği, propedötik ve toplum çalışmaları) ikinci dönemde üç haftada iki yarım gün uygulama (iki grup halinde aile kliniği ve propödetik) olmak üzere toplam 320 saat tıp başlangıcı dersi vardır. Bu derste öğrenciye, meslek yaşamında insan sağlığıyla ilgili konuları toplum çerçevesinde ele alabilmesi için gerekli ilkeler açıklanacak ve tıp öğretimi süresince devam edecek olan toplum hekimliği eğitiminin temellerini oluşturacak bilgiler verilmekle birlikte, öğrenci, klinik çalışmalarına da başlatılacaktır. Dersin önemli konuları bir yandan tıbbın tarihsel gelişmesi, modern tıp felsefesi, insan ekolojisi, sağlık sorunları, nüfus sorunları, deontolojik sorunlar, aile ve toplumla ilişkiler gibi mediko-sosyal; diğer yandan da gebelik, doğum, çocuğun bedensel gelişmesi ve hasta muayenesi gibi medikal konulardır.

2.Çocuğun Ruhsal Gelişmesi:

Birinci dönemde bir saat içinde değinilen bu konu ikinci dönemde 27 saatte anlatılacaktır. Bu derste ruhsal gelişme, zeka gelişmesi, çatışma-anksiete sorunları, ruhsal dönemler ve delikanlılık sorunları gibi konular ele alınacaktır.

3.Epidemiyoloji:

İkinci dönemde 22 saat kuramsal ve 33 saat ( 11 kez 3 saat ) uygulamalı epidemiyoloji eğitimi yapılır. Bu derste ele alınan konular enfeksiyon hastalıkları ve bulaşıcı olmayan hastalıklar üzerinde yapılan epidemiyolojik araştırmaların yöntem ve ilkeleri, hastalıkların toplum içinde yaş, cinsiyet, yer ve mevsim gibi etmenlere bağlı olarak dağılımlarında görülen dalgalanmalar, epidemiyolojik yöntemlerin hastalıkların etiyolojisi, patogenezi, bulaşması ve denetimi gibi sorunların çözümlenmesinde nasıl kullanılabileceği ele alınacaktır. Pratik çalışmalarda dünyada ve Türkiye’de önemli olan hastalıklar ve salgınlar örnek olarak belirtilip incelenecektir.

4.Toplum Hekimliği Stajı:

Üçüncü dönemin son yılında ( daha iyisi internlikte ) öğrenciler iki ay toplum hekimliği stajı yapacaklardır. Stajın ilk haftası, stajyerlere toplu olarak halk sağlığı yönetimi, sağlık eğitimi, çevre sağlığı, işçi sağlığı, okul sağlığı, ana-çocuk sağlığı gibi halk sağlığıyla ilgili konularla staj dönemindeki çalışma programının açıklanmasına ayrılmıştır. Diğer haftalarda öğrenciler 3 hafta   kentsel bir bölgede ve 3 hafta köysel bölgede çalışacaklardır. Çalışmalarının amacı hekimlik yapmayı öğrenmekle birlikte, hekimliğin bir özveri mesleği olduğunu anlamayı, koruyucu ve tedavi edici hekimliği bir arada yürütmeyi, halkla ilişki kurmayı, onlarla birlikte yaşamayı ve toplum kalkınmasını ele almayı, iş yaşamında birlikte çalışacağı diğer sağlık personelini tanımayı ve onlarla birlikte çalışmayı, onları denetlemeyi ve eğitmeyi de öğretmektir. Bu sürede haftada yarım gün tüm öğrenciler bir araya gelerek yapılan işler, karşılaşılan güçlükler ve yapılacak işler, görüşülecektir. Kentsel bölgede çalışırken çevre sağlığıyla ilgili gezi ve seminerler de yapılır. Son haftayı stajyerler merkezde toplu olarak geçirirler. Bu esnada çalışmaların ve tıp eğitiminin genel değerlendirilmesi yapılır ve eksik bilgiler tamamlanır.

Ek: II

Klinik Bilimleri Eğitim Programı
(1965-1966)

       Hacettepe Tıp Fakültesi’nde 1964’ten beri Dönem I ve Dönem II-A’da yapılan klinik bilimleri eğitiminin ana hatları şunlardır:

A-DERS PROGRAMI

    1.Dönem I

       a-Haftada bir saat kuramsal klinik bilimleri dersi.

       b-Haftada  iki saat danışman-öğrenci toplantısı. Danışmanlar bu toplantı sonrası aralarında toplanırlar.

       c-Aile kliniği, haftada bir yarım gün olup her öğrenciye bir gebe yada yeni doğmuş çocuk verilir. Aile kliniğinde öğretim üyesi öğrencilerle birlikte merkeze gelen gebe ve çocukları muayene eder. Her hafta öğrencilerin ¼’ü aile kliniğine gelir, diğerleri serbesttir

   2.Dönem II-A

       a-Haftada bir saat kuramsal klinik bilimleri dersi.

       b-Haftada bir saat danışman-öğrenci toplantısı.

       c-Haftada yarım gün aile kliniği.

B-DERS KONULARI:

Verilen dersler konularına göre aşağıda belirtilmiştir:

    a-Ana Sağlığı Ve Doğum Kontrolü ( 9 saat )

    b-Çocuk Sağlığı ( 3 saat )

    c-Çocuğun Ruhsal Gelişmesi ve Gelişme Dönemleri ( 3 saat )

    d-Sosyal Konular ( 8 saat )

    e-Klinik Konular ( 6 saat )

C-DİĞER DERS KURULLARINDA TOPLUM HEKİMLİĞİYLE İLGİLİ KONULAR:

    a-İstatistik : Toplam olarak 21 saat verilen bu derste ele alınan konular önemlilik, dağılış, örnekleme, grafik çizme, ortalama, sapma, oranlar, hızlar, ki-kare, korelasyon, regresyon, t-testi, varyans analizi,

    b-İmmünoloji: Dönem I’de antijen ve antikor konusunda; Dönem II-A’da diğer immünolojik konularda ders vardır.

    c-Dönem II-A’da klinik dersinde epidemiyoloji ve hastalıklardan korunma da anlatılmaktadır. Yalnız her konunun verilip verilmediği incelenmemektedir.

    d-Dönem II-A’da koruyucu hekimlikle doğrudan ilgili ders konuları şunlardır:

(1)  Akciğer Meslek Hastalıkları,

(2)  Radyasyondan Korunma,

(3)  Karsinojenler,

(4)  Salgınlar Biliminin Esasları,

Hava Kirlenmesi.

..........