PROF. DR. NUSRET FİŞEK'İN KİTAPLAŞMAMIŞ YAZILARI - III
Eğitim, Tıp Eğitimi, Uzmanlık, Sürekli Eğitim ve Diğer Konulardaki Yazıları

Bir Toplumsal Hekimlik Önderi: Prof.Dr.Nusret H. Fişek*
(1914 - 1990)

       1. Giriş:

       Halk sağlığı alanında ünü ulusal sınırlarımızı aşmış bilim adamı ve düşünür Prof.Dr.Nusret H.Fişek, 3 Kasım 1990 tarihinde, doğal bir olayla yaşamdan ayrıldı. O'nun seçkin kişiliği, yarım yüzyılı aşkın hekimlik yaşamı süresince, ülkemizin sağlık sorunlarına bilinçle ve dikatle eğilmiş çağdaş bir bilim adamını ve insan haklarının savunucusu aydını simgeler.

       2. Yaşamı:

       Prof.Dr.Nusret H.Fişek, bir otobiyografisinde, lise ve yüksek öğrenim dönemiyle ilgili olarak aşağıdaki çok kısa bilgiyi vermiştir: "21.11.1914 tarihinde İstanbul'da doğdum. 1932 yılında Kabataş Lisesi fen kolundan, 1938 yılında İstanbul Ünivresitesi Tıp Fakültesinden mezun oldum" ⁽¹⁾

       O'nun bu dönemine ilişkin olarak kendi kaleminden çıkmış daha geniş bir bilgi ne yazık ki yok. Fakat O'nun bu dönemlerine ilişkin bilgiyi, başka bir kalemden ayrıntılı biçimde sağlamış bulunmaktayız. Bu başka kalem sahibi Jinekolog Mekin Taha Alpay'dır. Adı geçen gerek İstanbul Kabataş Lisesinde ve gerekse İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesinde Nusret Fişek'le aynı tarihlerde ve aynı sınıflarda okuyarak öğrenimini tamamladığı için, verdiği bilgi konumuz açısından çok değerlidir. Nusret Fişek'in fakülte numarası 631, Mekin Alpay'ınki 632 olduğundan, ikincisi birincisinin sınavlardaki başarısını izlemek olanağını altı yıllık tıp öğrenimleri süresince kolayca buldu ⁽²⁾. Sonraki yaşamlarında mutlu bir olayla, Dr.N.Fişek, Dr.M.Alpay'ın kızkardeşi Perihan Alpay ile evlendiğinden, okuldayken kurdukları dostlukları daha da güçlenmiş olarak sürdü.

       Kabataş Erkek Lisesi, Cumhuriyet dönemimizin başarılı öğretim kurumlarından biridir. Dr.Mekin Alpay, bu lisedeki ve tıp fakültesindeki öğrenimleriyle ilgili olarak aşağıdaki ilginç bilgileri vermiştir: Nusret Fişek, lise öğrenimini Kabataş Erkek Lisesinde 1932 yılında tamamladı. Fen kolundan mezun oldu. Sınıfında 19 öğrenci vardı. Fişek Matematikte de başarılı bir öğrenciydi. Aynı yıl İstanbul'daki Yüksek Mühendis Mektebi'nin** giriş sınavlarını kazandı. Aynı sınıftan iki öğrenci de bu sınavı kazandı. Fişek, bir hafta kadar bu mektepte okudu. O'nun liseden samimi arkadaşları İstanbul Tıp Fakültesine girdiklerinden, arkadaşlarından ayrılmamak için, Tıp Fakültesine kaydını yaptırdı. Böylece Kabataş Lisesi'nin aynı sınıftan 17 öğrenci arkadaş Tıp Fakültesinde 1932 yılında buluştular. Bu olgu şunu göstermektedir ki Nusret Fişek, lise öğrenimini başarılı bir sınıfta ve güçlü bir dayanışma içinde tamamlamıştır.

       Nusret Fişek ve fakülte arkadaşları, Sağlık Bakanlığına bağlı "Yatılı Tıp Öğrenci Yurdu"nda altı yıllık öğrenimlerini sürdürdü. Tıp Öğrenci yurdunda öğrenci sayısı çok olduğundan geceleri ders çalışmak mümkün olmuyordu. Bu nedenle Nusret Fişek  ve üç yakın arkadaşı (Mekin Alpay, Tahsin Artunkal ve Abit Köymen) Fakülteye yakın bir semtte bir daire kiraladılar. Gündüzleri derslere ve laboratuar çalışmalarına katılan ve hocalarını dikkatle dinleyen Nusret Fişek, derslerini günü gününe tekrarlamaya ve özetler çıkarmaya özen göstermiştir. Arkadaşlarına bilgisini ve notlarını sunmakta istekli olmuştur.

       Nusret Fişek, İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesini 1938 yılında birincilikle bitirdi ^(2,3) ve altı yıllık öğrenim yaşamında tüm derslerden "Pekiyi" alarak mezun oldu ⁽²⁾. Dr.Mekin Alpay, O'nun bu çarpıcı başarısıyla ilgili anısını şöyle anlatıyor: "Dr.Nusret Fişek, 1947-1950 yıllarında Amerika Birleşik Devletleri Harvard Üniversitesi Tıp Fakültesinde doktora çalışmalarına başladığında, bu kurum, Fişek'ten Tıp Fakültesindeki öğrenimi süresince aldığı dersleri ve başarı derecelerini açıklayan resmi bir belge istemişti. Ben de bu hususta Tıp Fakültesi Dekanlığından resmi bir yazı istedim. Bu belgeyi O'nu gıyaben tebrik ederek verdiler ve o güne kadar altı yıllık derslerin tümünden "Pekiyi" alan tek öğrencinin Nusret Fişek olduğunu söylediler ⁽²⁾.

       Nusret Fişek, özyaşamının Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyokimya Enstitüsünde uzman olarak çalıştığı dönemine kadar süren bölümünü şöyle özetlemiştir: 1941 yılında Bakteriyoloji uzmanı ve 1956 yılında biyokimya uzmanı oldum. 1947-1950 yıllarında Amerika Birleşik Devletleri Harvard Üniversitesinden Bakteriyoloji ve İmmünoloji konusunda felsefe doktoru unvanını aldım. Bu doktorayı yaparken ikincil olarak biyokimya ve biyoistatistik konularını seçtim. 1955 yılında Mikrobiyoloji dalından Üniversite Doçenti ünvanını aldım. İngilizce ve Fransızca bilirim. İmmünomikrobiyoloji standartdizasyonunda Dünya Sağlık Örgütü eksperlerindenim. Bu konuda birçok uluslararası kongreye katıldım ve oturum başkanlıklarına seçildim. Beş yıldan beri Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyokimya Enstitüsünde uzman olarak çalışmaktayım."⁽⁴⁾

       Yukardaki özyaşam öyküsünden, bir Türk hekiminin tıp uzmanlığını, Batı'nın ileri bir tıp kurumunda pekiştirerek, uluslararası ortama başarıyla tanıtmış olduğunu öğrenmekteyiz. O'nun kişiliğini tanımak ve Türk tıbbına katkılarını kavramak bakımından, yaşamını ve özellikle mesleki yaşamını daha ayrıntılı olarak izlemekte yarar vardır. Babası Hayrullah Fişek (1896-1975), şimdi Yunanistan sınırları içinde bulunan Kalkandelen'de doğmuştur. Türk Ordusunda Tümgeneral rütbesini kazanmış, Kurtuluş savaşında Batı cephesinde büyük yararlıklar göstermiş ve Milli Savunma Bakanlığı  Müsteşarlığından emekliye ayrılmıştır. Annesi  Mukaddes Fişek (1891-1958), şimdi Yunanistan sınırları içindeki Florina'da doğmuş, daha sonraları ailece İstanbul'a yerleşmişlerdir. Nusret H.Fişek evli idi. Bir kardeşi ve iki çocuğu vardır.***

       3. Mesleki Yaşamı:

       Dr.Nusret Fişek'in ilk resmi görevi Adana Sıtma Enstitüsü Kurs Tabipliğidir (5.9.1938-12.10.1938). Bu görevden askerliğini yapmak üzere ayrılan Fişek, yedek subay takip teğmen rütbesiyle 15.12.1939 tarihinde terhis olduktan sonra, Sağlık Bakanlığı Merkez Hıfzıssıhha Enstitüsünde**** Bakteriyoloji Şubesi asistanlığına 12.1.1940 tarihinde atandı ve 1941 yılında bakteriyoloji uzmanı oldu ⁽⁵⁾.

       Uzman Dr.Fişek, üst öğrenim için Amerika Birleşik Devletleri'ne gidinceye değin, Refik Saydam Merkez Hıfzıssıhha Müessesesi'nde çalıştı. Sağlık Bakanlığınca dört yıl izinli olarak Amerika Birleşik Devletleri'ne giden Fişek, 1947-1950 yılları arasında Harward Üniversitesi'nde doktorasını yaparak 10.11.1950 tarihinde Türkiye'ye döndü. Refik Saydam Merkez Hıfzıssıhha Enstitüsü'nün Serum ve Aşı Şubesinde 1.12.1950 tarihinde uzman olarak görevlendirilen Fişek, daha sonra Bakteriyoloji Tahlil ve Kontrol Şubesi Müdür Muavini olarak 30.9.1952 tarihinden 14.2.1958 tarihine kadar görev yaptı ⁽⁵⁾.

       Fişek, 28.11.1952 tarihinde Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyokimya Enstitüsü asistanlığına ek görevli olarak atandı. Adı geçen Enstitüde 19.11.1956 tarihinde uzmanlık sınavını başardı.***** Böylece temel tıp bilimleri alanında iki uzmanlığa sahip oldu. Meslek yaşamının yaklaşık on sekiz yıllık süresini laboratuvarda geçiren Fişek, Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından Biyolojik Standardizasyon Eksperi (bilirkişisi) olarak 1955 yılında görevlendirilmiştir ⁽⁶⁾.

       Fişek, 10.2.1958 tarihinde Ankara Hıfzıssıhha Okulu'na müdür olarak atandı. 7.6.1958 tarihinde, Diyarbakır Hıfzıssıhha Müessesesi Bakteriyoloji Şubesi Şef Bakteriyoloğu olup 3017 sayılı yasanın 78.maddesine göre, Ankara'daki Hıfzıssıhha Okulu müdürü olarak görevlendirildi. Adı geçen Okul müdürlüğünü 15.7.1960 tarihinde Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı Müsteşarı olarak atanmasına değin kesintisiz sürdürdü ⁽⁵⁾. Müsteşarlıktan, Ankara Hıfzıssıhha Okulu'na müdür olarak tayin edilmek suretiyle uzaklaştırılan Fişek, Danıştay kararıyla yeniden müsteşarlık görevine döndü ⁽⁷⁾. Fakat bir süre sonra, adı geçen okula yine müdür olarak atanması yapılıp müsteşarlık görevinden uzaklaştırılan Fişek, bu kez Sağlık Bakanlığı bünyesinde  çalışmasının   olumsuzluğuna  karar  vererek  Üniversitede akademik  yaşama  döndü ve  kendisine yapılan daveti kabul ederek, Ankara Üniversitesi Hacettepe Tıp ve Sağlık Bilimleri Fakültesi ^(x) Halk Sağlığı Profesörlüğüne 31.5.1966 yılında atandı ⁽⁷⁾.

       O'nun Sağlık Bakanlığı Müsteşarlığı dönemi, 27 Mayıs 1960 devriminin koşullarını, ülkemizin sağlık alanındaki birikimini ve gereksinimini, ulusun özlemlerini çok iyi kavramış, yurtsever ve çağdaş bir tıp adamının bilgili ve bilinçli etkinliğini belirgin biçimde yansıtır.

       Nusret Fişek bu hizmet döneminde Halk Sağlığı, Aile Planlaması gibi bir takım sağlık kavramlarını tıp öğretimimize yerleştirmekle kalmamış, bunları uygulama alanına sokmuş, kamuoyuna benimsetmiş ve devlet yönetiminin siyasetine kazandırmıştır. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etüdleri Enstitüsü müdürü Prof.Dr.Ergül Tunçbilek, Fişek'in nüfus incelemeleri alanındaki büyük etkinliğini şöyle belirtiyor: "Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etüdleri Ensitüsü'nün kurucularından olan ve 1966-1972 yılları arasında müdürlüğünü yapan Prof.Dr.Nusret H.Fişek'in, Enstitünün kısa bir sürede kuruluşunu tamamlaması, yurt içinde ve dışında bugünkü yerine ulaşmasında büyük emekleri geçmiştir."

       Doğru kararlar alabilmek için güvenilir bilgi toplamanın gerekliliğini iyi bilen bir kişi olan Prof.Fişek, ilk olarak, 1963 yılında yapılmaya başlanan ülke çapındaki nüfus araştırmalarının yönlendiricisi ve uygulayıcısı olarak konunun öneminin ülkemizde kavranmasında en büyük rolü olan kişilerden biridir. Kendisinin Enstitüden ayrılışından sonra da süren bu araştırmalar Enstitünün temel ilgi konularından biri olduğu gibi, ülkemizde bu konudaki en önemli bilgi kaynaklarından biri olmaya devam etmektedir. Prof.Fişek, demografi eğitiminin sağlıklı ve nitelikli olması için yurt dışından konusunda uzman olan kişilerin Enstitüye getirilmesi için çaba göstermiştir. Eğitim ve araştırmalarda niteliğin yükseltilmesini sağlayan bu tutumunun yanında Enstitünün öğrencilerden pek çoğuna da yurt dışında eğitim yapma olanağı yaratmıştır. Enstitüdeki Dokümantasyon Merkezi'nin kurulması Prof.Fişek'in çaba ve destekleriyle sağlanmış olup, bu merkez halen konusunda ülkemizin tek ve en büyük bilgi kaynağı olma durumunu korumaktadır." ⁽⁶⁾

       4. Akademik Yaşamı:

       Prof.Dr.Nusret H.Fişek'in akademik yaşamı aşağıdaki aşamalardan geçmiştir:

       a- 1955 yılında mikrobiyoloji dalında Üniversite Doçenti unvanını kazandı.

       b- 12.12.1957 tarihinde Ankara üniversitesi Tıp Fakültesi Biyokimya Enstitüsü öğretim görevlisi kadrosuna, aynı fakültenin uzman kadrosundan naklen atanmış ve bu görevi 7.6.1963 tarihinde istifa edinceye değin sürmüştür.⁽⁵⁾

       c- 30.3.1963 tarihinde Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mikrobiyoloji Kürsüsü İmmünoloji ve Seroloji dersi öğretim görevlisi olarak atanmış, üç yılı aşkın sürdürdüğü bu ek görevinden 10.6.1966 tarihinde aşağıdaki dilekçesiyle istifa etmiştir: "Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesinde 1952 yılından beri uzman ve öğretim görevlisi olarak çalışmam ve üniversite doçenti unvanını bu fakülteden almam benim için bir zevk ve öğünç kaynağıdır. Ankara Üniversitesi Senatosunun 10 Mayıs 1966 günkü toplantısında Hacettepe Tıp ve Sağlık Bilimleri Fakültesine Halk Sağlığı profesörü olarak atanmam kararlaştırılmıştır. Bu fakültede yeni bir bölüm organize etmem ve Atatürk Üniversitesi Tıp Fakültesinin çalışmalarına yardım etmem gerektiğinden, Tıp Fakültenizdeki öğretim görevliliği görevime devama maddeten olanak kalmamıştır. Mikrobiyoloji öğretim görevliliği görevimden ayrılmamın kabulünü saygılarımla rica ederim."⁽⁵⁾

       d- 31.5.1966 tarihinde başladığı Hacettepe Tıp ve Sağlık Bilimleri Fakültesindeki görevini yasal yaş sınırlaması nedeniyle emekli oluncaya değin sürdürdü. ⁽⁵⁾

       e- Hacettepe Üniversitesindeki akademik hizmet döneminde, Nüfus Etüdleri Enstitüsü'nün kurucu müdürü olarak 1966-1972 yılları arasında görev yaptı.⁽⁸⁾

       f- 1967-1971 yıllları arasında Hacettepe Üniversitesi Mezuniyet sonrası Eğitim Fakültesi Dekanlığı yapan Prof.Dr.Nusret Fişek'in son akademik görevi Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı Başkanlığı idi. ⁽⁵⁾

       Burada Nusret Fişek'in akademik yaşamına ilişkin önemli bir durumu belirtmek yerinde olacaktır. O, 1954 yılında ünlü Harvard Üniversitesinde (Harvard Graduate School of Arts and Sciences) bakteriyoloji ve immünoloji konusunda Felsefe Doktoru (Ph.D.) unvanını kazanan ilk Türk hekimidir. ⁽⁷⁾ Halen çok az sayıda hekimimiz bu unvana sahip bulunmaktadır.

       Prof.Dr.Nusret Fişek, Hacettepe Tıp ve Sağlık Bilimleri Fakültesinde ülkemizde ilk Toplum Hekimliği Bölümünü kurdu. Tıp Eğitiminin topluma yönelik biçime dönüştürülmesinde büyük katkıları oldu ve bu amaçla kurduğu Etimesgut ve Çubuk Eğitim ve Araştırma Bölgeleri (Ankara), Dünya Sağlık Örgütü'nün (WHO) takdirlerini kazandı ve örnek bir hizmet yeri olarak kabul edildi. ⁽³⁾

       5. Toplumsal Etkinlikleri:

       Prof.Dr.Fişek toplumsal yaşamında onurlu birçok etkinliklerde bulunmuştur. Kendisine göre en onurlu görevi 1984-1990 yılları arasında yaptığı Türk Tabipleri Birliği Merkez Konseyi Başkanlığıdır. O'nun önemli toplumsal etkinlikleri arasında şunları sayabiliriz:

- Türkiye Aile Sağlığı ve Planlaması Vakfı Onur Üyeliği

- Atatürkçü Düşünce Derneği Kurucu Üyeliği

- Türkiye İnsan Hakları Vakfı Kurucu Üyeliği

- İnsan Hakları Derneği Kurucu Üyeliği

- Türk Mikrobiyoloji Cemiyeti Üyeliği

- Ankara Mikrobiyoloji Derneği Üyeliği

- Türkiye Sosyal Ekonomik Siyasal Araştırma Vakfı (TÜSES) Kurucu Üyeliği

- Ankara Jinekoloji Cemiyeti Şeref Üyeliği

- Nükleer Savaşın Önlenmesi İçin Hekimler Derneği (NÜZHED) Kurucu ve Onur Kurulu Üyeliği

       Prof.Dr.Nusre Fişek, yurt dışındaki ünlü birçok kurumun saygın bir üyesiydi. Bu kurumlar şunlardır:

- Honorary Member of The American Medical Association (13.6.1947)

- Member of The National Geographic Society (1.1.1948)

- Active Member of The New York Academy of  Sciences (26.5.1960)

- Fellow of The Royal College of Physicians (FRCP) (1974)

- Member of The Harvard Chapter of The Society of the Sigma x₁

- Honorary Fellow of The Incorporated Liverpool School of Tropical Medicine

- Honorary Fellow of The American Public Health Association

- Honorary Fellow of The Faculty of Community Medicine of The Royal College of Physicians

       Prof.Dr.Nusret Fişek, değişik tarihlerde aşağıdaki etkinliklerde de bulunmuştur:

-     Dünya Sağlık Örgütü (WHO) Yürütme Komitesi Üyeliği (1964-1967)

-     Dünya Bankası Danışmanlığı

-     Dünya Sağlık Örgütü Danışmanlığı

-     Avrupa Biyolojik Standardizasyon Birliği Eksperler Komitesi Üyeliği

- International Editorial Advisory Committe of The Population Information Program of The George Washington University Medical Center (Department of Medical and Public Affairs) (December 1977)

-     Family Planning in Columbia (IBRD, 1969)

-     The Evaluation of Education and Training Programme of WHO for WHO/UNICEF Joint Committe (1970)

-     Health Aspect of Labour Migration in Europe (WHO/EURO 1971)

-     The Future Organization of Medical Practice in Europe  (Council of Europe, 1972)

-     The Population Programme of The Government of Tunisia (IBRD, 1973)

-     Research Projects On Auxillaries and Field and Community Workers in Family Planning (IBRD, 1974)

-     The Training and Use of Supervisors in Pakistan (WHO/HRP, 1976)

-     The Evaluation of World Fertility Survey (UNFPA/USAID, 1980)

       6. Tıpta Üstün Bir Kişilik:

       Prof.Dr.Nusret Fişek, bir eğitimci olarak, tıp öğrenciliği ve mezuniyeti sonrası dönemdeki deneyimlerinden yararlanarak bu durumunu öğrencilerine ve okurlarına yansıtmakta çok etkili ve başarılı olmuştur. Fişek'in Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesindeki öğrencilerinden olup adı geçen fakültede Enfeksiyon Hastalıkları Anabilim dalında öğretim üyesi olan Prof.Dr.Gültekin Altay, hocası hakkında şunları söylüyor: "Ben Nusret Fişek hocamın hem biyokimya, hem de mikrobiyoloji derslerinde öğrencisi oldum. O, zeki ve çalışkan bir kişiliğe sahip, bildiğini çok iyi bilen ve çok iyi aktaran biriydi. Belli bir kitabı aynen aktarmaktan çok, yeni araştırmaların katkılarını derslerine sistemli biçimde yansıtırdı. Anlatımında gözlem, deneye dayanan bilgi ve akılcı açıklama dikkati çeker, dersleri ve uygulamaları öğrenciler tarafından ilgiyle izlenirdi."⁽⁹⁾

       Nusret Fişek'in yanında sırayla öğrenci, biyokimya asistanı ve uzmanı olarak yıllarca birlikte Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyokimya Kürsüsünde çalışmaktan onur duyan, İbni Sina Hastanesi Merkez Laboratuvarı şefi Dr.Türkmen Değer, Fişek'in öğretim sistemini şöyle değerlendiriyor: "Fişek Hoca, konuyu açık ve sistemli bir şekilde anlatırdı. Konu ne olursa olsun, zengin kültürü dikkati çekerdi. Araştırma çalışmalarına önem verir, deneysel çalışmaları önceden dikkatlice planlardı. Seminer çalışmalarında özgür bir tartışma ortamı yaratırdı. Öğrencilerinin ezberci olmamalarına özen gösterir, akılcı soruları çok iyi karşılar, doyurucu cevaplar verirdi. Zaman öğesini çok iyi kullanırdı. Öğrencilerin ve asistanların katkılarına önem verirdi. Fişek, o dönemde  asistanlarına, Batı Tıp Fakültelerinde uygulanan fakat Türkiye'dekilerde yer almayan biyoistatistik dersleri veren tek hocamızdı. Haksızlığa, sosyal adaletsizliğe tepki gösterir, iltimasa karşı çıkar, emeği ve bilgiyi değerlendirmekte özenli davranırdı." ⁽¹⁰⁾

       Devlet Planlama Teşkilatının kuruluşunda ve Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı'nın hazırlanmasında görev alan Necat Erder, Nusret Fişek'i bir yazısında ⁽¹¹⁾ şöyle anlatıyor: "Yıl 1960. Devlet Planlama Teşkilatı yeni kurulmuş. Birinci Beş Yılık Kalkınma Planı'nın çerçevesini tasarlıyoruz. Nusret Fişek bizi buldu. Türkiye için iki projesi vardı. Nüfus sorunu ve sağlık hizmetlerinin örgütlenmesi. Her iki konuda, önce bizi, plancıları eğitti; sonra da tüm Türkiye'yi politikacıları, uygulayıcıları ve kitleleri. Genç plancılar olarak, Nusret Fişek'te büyük bir destek ve örnek bir insan bulmuştuk. İnançlı ve kararlı idi. Israrlı bir takipçi idi. Sorunları ve çözüm yollarını içeren önerilerle geliyor, uygulamak için gerekli tüm önlemleri de tasarlıyordu. İletken bir heyecanı ve iyimserliği vardı. Sorumluluk duygusu çok gelişmişti. Cömertti; tüm sorumluluğu ve yükü üstlenir, olumlu çözümlerin sevincini, şerefini birlikte çalıştığı insanlarla paylaşırdı."

       Prof.Dr.Nusret Fişek, yarım yüzyılı aşan hekimlik yaşamında, ülkemizde tıp öğretimine birçok bilim dallarında yaptığı öncü ve büyük katkılarıyla birlikte, halk sağlıkçılarımızın toplumsal örgütlenmesinde, bir buhranlı dönemde, düşünceleri ve eylemleriyle unutulmaz saygın bir önder oldu. O, toplumsal örgütlenmedeki başarısını gerek ulusal, gerek uluslararası kuruluşlarda birçok kez kanıtladı. Örneğin, Dünya Sağlık Örgütü Yürütme Komitesi üyeliği, Dünya Sağlık Örgütü Danışmanlığı, Avrupa Biyolojik Standardizasyon Komitesi üyeliği gibi etkinliklerini yıllarca başarıyla sürdürdü.

       O'nun, 1961 yılında 224 sayılı "Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi Hakkında Kanun"a yerleştirdiği temel ilkeler arasında, sağlam bir toplumsal örgütlenme de bulunmaktaydı. Fişek'in kaleminden bu yasayla yaşama geçen ilkeler, Dünya Sağlık Örgütü'nün 1978 yılında Alma-Ata'da 134 ülkenin katılımıyla yaptığı toplantı sonunda yayınladığı bildirgesine büyük ölçüde yansıdı.

       1984-1990 yılları arasında Türk Tabipleri Birliği Merkez Konseyi Başkanlığı yapan Prof.Dr.Nusret Fişek, "Ben pek çok üst görevlerde bulundum. Ancak yaptıklarım içinde en onurlusu Türk Tabipleri Birliği Başkanı olmak görevidir" diyor. ⁽¹⁾ O, toplumsal örgütleyici ve aydınlatıcı gücünü, bu görevinde de çok başarılı biçimde ortaya koydu. Başkan Prof.Dr.Nusret Fişek, düşünceleri ve davranışlarıyla, yalnız hekimler üzerinde değil, aynı zamanda tüm sağlık personeli, kamuoyu ve halk üzerinde saygın bir önder olarak etki yaptı. Bu dönemle ilgili olarak Dr.Uğur Cilasun şöyle diyor: "O'nunla altı yıl Merkez Konseyi Genel Yönetmeni -Genel Sekreteri olarak çalıştım. İstanbul'da kapısı mühürlü bir Konsey binasından yarım kamyon dolusu eşya ve 175.000 Tl. Para ile devraldığımız Merkez Konseyi'ni, altı yıl sonra kendi binasında, bir milyardan fazla para ile, saygınlığının doruğunda, ağırlığının ve etkinliğinin bilincinde bir meslek kuruluşu olarak, daha genç kardeşlerimize devrettik. Nusret Hoca, görev aldığı her yerde olduğu gibi, Türk Tabipleri Birliği'ne de silinmez damgasını vurmuştu. ⁽¹²⁾

       O, demokrasinin insan hakları boyutuna eksilmeyen bir ilgiyi, yürekli biçimde sürdürmüştür. İnsan Hakları  Derneği'nin kurucu üyesiydi. Bu derneğin kurucu üyelerinden hukukçu Nevzat Helvacı, Nusret Fişek'in Türk Tabipleri Birliği Merkez Konseyi Başkanı olarak unutulmaz etkinliğini şöyle belirtiyor: "Türk Tabipleri Birliği Merkez Konseyi, ölüm cezalarının yerine getirilmesinde hekimlere görev verilmesini meslek kurallarına aykırı bulmuş ve bu konuda görüş ve önerilerini bir mektupla milletvekillerine bildirmişti. Ankara Cumhuriyet Savcılığı eylemi suç saydı ve Türk Tabipleri Birliği ve Yönetim Kurulu üyelerinin cezalandırılmasını istedi. Bu davada savunma görevini üstlenen avukatlar arasında ben de vardım. Uluslararası tıp kuruluşlarının ilke kararları, tıp meslek ahlakı ve bilimsel veriler ışığında savunmasını yapan Dr.Fişek elli kişiyi ipe çeken 12 Eylül'cülere, ölüm cezası verenlere ve uygulayanlara unutmamaları gerekin bir ders verdi. Kamuoyuna yansıyan bu davanın, Türkiye Büyük Millet Meclisinde onay bekleyen kesinleşmiş ölüm cezası kararlarının yerine getirilmesini engellemekte önemli bir payı olduğunu sanıyorum." ⁽¹³⁾

       Anayasa Mahkemesi Başkanı Yekta Güngör Özden, O'nu şöyle nitelendiriyor: "Prof.Dr.Nusret H.Fişek, yaşamını sağlık sorunlarının çözümüne adamış çağdaş bir bilim adamı idi. İnsan hak ve özgürlüklerinin en kutsalı bilinen yaşam hakkına gerçek anlamını kazandıran SAĞLIK kavramını ülkemizde benimseten insandır." ⁽¹⁴⁾

       3 Kasım 1990 tarihinde ölen Prof.Dr.Nusret Fişek için, ölüm yıldönümlerinde, Türk Tabipleri Birliği, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi ve Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesiyle birlikte anma töreni düzenlemektedir. Bu yıldönümlerinde "TTB Nusret Fişek Halk Sağlığı Hizmet Ödülü", "TTB Nusret Fişek Halk Sağlığı Bilim Ödülü" ve "TTB Nusret Fişek Sağlık Ocağı Hizmet Ödülü" olmak üzere, üç tür ödül verilmektedir.

       Büyük hekim ve hoca Nusret Fişek'in meslektaşlarına son sözleri "sosyal tıbbı koruyunuz" oldu. ⁽¹⁵⁾ Ölümünü TRT, yayın akışını keserek duyurdu ve ulusumuz derin bir üzüntü duydu. O'nu bir önder olarak selamlayan tüm sağlık topluluğu, çağdaşlamamızda ön safta emek veren kurumlar ve kuruluşlar, değerbilir halkımızla birlikte unutulmaz anısı önünde içten saygı duydular.

       Ankara ve İzmir büyükkent belediyeleri, birer caddelerini O'nun adıyla onurlandırdılar. Türk Tabipleri Birliği (TTB), güncel hekimlik sorunlarına ilişkin yirmi dört yazısını içeren bir kitabı "Nusret Fişek ve Hekimlik" adıyla ölümünün birinci yıldönümünde özenli biçimde tıp kültürümüze kazandırdı. Gelecekte O'nun adını taşıyacak enstitü, araştırma merkezi gibi bir kurum, Fişek'in seçkin kişiliğini, hizmetlerini ve temel felsefesini tanıtan yayınlar yapabileceği gibi, ülkemizin ve dünyanın sağlık sorunlarına çağdaş yorumlar ve çözümler de üretebileceklerdir.

Yararlanılan Kaynaklar

1.       Uğurlu, M.C.: Bir toplumsal hekimlik önderi: Prof.Dr.Nusret H.Fişek. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası, 45:2, 1992

2.       Alpay, M.T.: 3 Ekim 1993 tarihli özel yazısı

3.       Aksoy, M., Bermek, E.: İdealist bilim adamı Prof.Dr.Nusret Fişek'in anısına. Çalışma Ortamı, Sayı:5, Kasım 1992

4.       Fişek, N.H.: Sağlık hakkı ve yeni Anayasa. Cumhuriyet Gazetesi 5 Ağustos 1982

5.       Nusret H. Fişek'le ilgili sicil özetleri ve belgeler (Sağlık Bakanlığı, Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi, Ankara ve Hacettepe Tıp Fakülteleri Personel Müdürlüklerinden sağlanmıştır).

6.       Çalıkoğlu, A.S., Hatun, Ş.: Prof.Dr.Nusret Fişek ile son söyleşi. Tıp Dünyası Sayı:2, Nisan 1991

7.       Fişek, G.: 1 Aralık 1991 tarihinde kişisel görüşme

8.       Tunçbilek, E.: 4 Şubet 1992 tarihli özel yazısı

9.       Altay, G.: 2 Ağustos 1994 tarihli özel görüşme

10.  Değer, T.: 3 Ağustos 1994 tarihli özel görüşme

11.  Erder, N.: Nusret Fişek: Dava adamı, eylem adamı. Çalışma Ortamı, Sayı:5, Kasım 1992

12.  Cilasun, U.: Görev verildiğinde "Hayır" demezdi. Çalışma Ortamı, Sayı:5, Kasım 1992

13.  Helvacı, N.: Prof.Dr.Nusret Fişek. Çalışma Ortamı, Sayı:5, Kasım 1992

14.  Özden, Y.G.: Unutulmaz Saygınlık. Çalışma Ortamı, Sayı:5, Kasım 1992

Cumhuriyet Bürosu: Nusret Fişek öldü. Cumhuriyet Gazetesi, 4 Kasım 1990

..........